کاربرد دکترین بازی ها در اقتصاد
(مهر/1396 نویسنده : مهدی مروتی )
چکیده:
بازی توصیفی از فعالیت های اقتصادی ، اجتماعی وسیاسی افراد است. هریک از این فعالیت ها یا بازی ها دارای ساختار و قواعدی هستند که بازیکنان طبق آن به انجام بازی برای رسیدن به اهداف خود می پردازند این قواعد و ساختار به ما می گویند که هر بازیکن چه اقداماتی می تواند انجام دهد و دلیل آن چیست. برای تحلیل این فعالیت ها لازم است که قواعد هر بازی را بشناسیم تا در قالب آن بتوان تحلیل نمود که افراد چگونه از بین اعمال مختلف دست به انتخاب می زنند و چه پیامدی برای آن ها دارد دراینجا به مفاهیم اولیه ، تعاریف و فروض نظریه ی بازیها می پردازیم. ابتدا راجع به موضوع نظریه بازیها و تقسیم بندی بازی ها بحث خواهیم کرد سپس به فروض نظریه ی بازیها به ویژه عقلانیت می پردازیم که نکته ی کلیدی در نظریهی بازی هاست.
کلمات کلیدی: نظریه _بازی_اقتصاد
دیباچه:
در دنیای واقعی هر فردی در تصمیم گیری های خود با عکس العمل دیگران مواجه است.پیامد موقعیت هایی که فرد در آن قرار می گیرد از یک طرف بستگی به تصمیمات او و از طرف دیگر بستگی به تصمیمات دیگران دارد. از اینرو افراد در زندگی واقعی خودهمواره باحالاتی مواجه اند که می توانند با دیگران همسویی یا تضاد داشته باشند.این ویژگی ها عامل مهمی برای توجه صاحب نظران به نظریه ی بازی ها بوده است.آن ها به دنبال این بودند تا نشان دهند چگونه بازی ها ، جنگ ها ، رفتار های اقتصادی وسایر فعالیت ها در اتخاذ تصمیمات استراتژیک با هم مشابهت دارند. در واقع می توان گفت این مبنایی برای شکل گیری نظریه ی بازی ها بود. هدف این نظریه ارایه روشی برای بیان حقایقی از زندگی انسان است که بیان گر تضاد و هم سویی است. از طرف دیگر، به هرحال ویژگی نظریه ی بازی ها به گونه ای بود که می توانست در تبیین رفتار اقتصادی مفید واقع شود. به همین دلیل بود که توجه اقتصاد دانان را به خود جلب کرد. در این راستا اولین مطالعه ی جامع و منظم به منظور به کار گیری نظریه ی بازی ها در اقتصاد ، توسط آقایان ون نویمن و اسکار مور نگیشترن(1944) صورت گرفت که نظرات آن ها در کتابی تحت عنوان « نظریه ی بازی و رفتار اقتصادی منتشر گردید.
روش تحقیق: روش تحقیق بنده به صورت کتابخانه ای است . ابزارم هم مطالعه است. چند مقاله و چندکتاب درباره ی همین موضوع مطالعه کرده؛ سپس شروع به نوشتن کردم .رویکرد تحقیق کیفی است و نوع نمونه گیری که انجام شده به صورت تصادفی بوده است و جامعه آماری که از آن نمونه گیری کرده ام با استفاده از مطالعه ی مقاله هایی از سایت سیویلیکا و مطالعه ی کتاب هایی در این باره توانستم به نتایجی برسم.
نتایج روش تحقیق: متوجه شدم که
2. نظریه ی بازی ها چگونه به وجود آمده است؟
3. در زندگی ما نظریه ی بازی ها چه کاربردی دارد؟
4. نظریه ی بازی ها چه ربطی می تواند به اقتصاد داشته باشد؟
5. نظریه ی بازی ها به ما چه کمکی می کند؟
6. نظریه ی بازی ها چه کمکی به تغییر زندگی ما می کند؟
نظریه ی بازی ها : مفاهیم و فروض
1-1- عناصر بازی و تقسیم بندی بازی ها
بازی ها را می توان از جنبه های مختلفی تقسیم نمود . این تقسیم بندی را می توان بر اساس تعداد بازیکنان،تعداد استراتژی ها ، توافق یا عدم توافق ، اطلاعات کامل و اطلاعات ناقص و ... انجام داد. در اینجا به برخی از تقسیم بندی ها اشاره می کنیم.
بازیکن
در یک بازی ، به هر تصمیم گیرنده ای بازیکن می گویند. بنابراین بازیکن فردی است که در فضای استراتژیک بازی اقدام به تصمیم گیری می کند و این تصمیمات مبتنی بر رفتار عقلانی اوست، به گونه ای که بتواند با در نظر گرفتن رفتار رقبای خود به بهترین نتیجه ی ممکن برسد . بازی ها بر حسب تعداد بازی کن به بازی های دونفره ، سه نفره و یا ... نفره تقسیم می شود . البته توجه داریم که در یک بازی دو نفره ، ممکن است هر بازیکن خود شامل گروه باشد ، مانند بازی دو نفره بین دو کشور در مورد تعیین نرخ تعرفه های گمرکی که در اینجا هر بازیکن یک کشور است. یا بازی دو نفره بین بنگاه و اتحادیه ی کارگری در مورد تعیین دستمزد.
استراتژی
استراتژی بیانگرعمل یا مجموعه ای از اعمال است که یک بازیکن می تواند با توجه به اطلاعاتی که دارد ، انتخاب نماید. در یک بازی ، هر بازیکن تعدادی استراتژی دارد که می تواند هر کدام را متناسب با شرایط و اهداف خود انتخاب نماید . استراتژی های یک بازیکن ممکن است محدود باشد ، مانند بازی سکه که فقط دو استراتژی وجود دارد و یا بازی شطرنج که تعداد حرکات معین است . در حالت کلی ، بازیکن دارای ... استراتژی است. اما دربعضی مدل ها که مثلا دو بنگاه وجود دارد ، در تعیین سطح تولید، بینهایت استراتژی وجود دارد که در این صورت ، تعداد استراتژی ها نامحدود است.
برد*
به طور کلی آنچه را که در یک بازی عاید بازیکن می شود ، برد می گوییم. برد می تواند بیانگر سود ، مطلوبیت و ... باشد .
« برد کل بازی» از جمع برد های تمامی بازیکنان بعد از اتمام بازی به دست می آید. بر این اساس ، برد کل ملاک دیگری در تقسیم بندی بازی ها است که آن ها را به سه نوع تقسیم می کند. در نوع اول ، مجموع برد بازیکنان صفر است ، مانند بازی دو نفره
پرتاب سکه که برد یک بازیکن معادل باخت یک بازیکن دیگر است. در اینجا جمع جبری برد دو بازیکن صفر است که اصطلاحاً به آن (( بازی دونفره با برد کل صفر)) یا (( بازی جمع صفر* )) گفته می شود. نوع دوم ، بازی هایی است که جمع برد هردو بازیکن در هر شرایط عدد ثابتی است ، مانند دو تولید کننده که بازار فروش یک کالا را در اختیار دارند و مصرف کنندگان این کالا در هر شرایطی مبلغ ثابتی را صرف خرید این کالا می کنند. در این حالت مجموع برد دو بازیکن برابر با مبلغی است که متقاضیان بابت آن کالا می پردازند. چنین بازی را (( بازی با برد کل ثابت)) یا به طور خلاصه (( بازی جمع ثابت )) می گویند. همچنان که بعداً خواهیم دید تفاوت چندانی بین این دو بازی وجود ندارد ، زیرا (( بازی جمع ثابت )) قابل تبدیل به (( بازی جمع صفر)) می باشد. نوع سوم ، بازی هایی است که برد کل آن ها متغیر است ، زیرا برد کل برحسب انتخاب استراتژی های بازیکنان تغییر می کند.
*1-payoff
2*-two person game with zero sum
بازی های همکارانه و غیر همکارانه
یکی از ملاک های مهم در تقسیم بندی بازی ها این است که آیا پیش از انجام بازی بین بازیکنان مذاکره ای صورت می گیرد یا خیر. اگر بین بازیکنان کذاکره ای صورت بگیرد و توافقی صورت بگیرد و اجرا گردد ، به آن(( بازی همکارانه )) می گوییم . اما اگر چنین مذاکراتی وجود نداشته باشد و یا به یک توافق منجر نشود به آن بازی ((غیر همکارانه)) می گوییم .
بازی های تصادفی و استراتژیک
شطرنج مثالی از یک بازی استراتژیک است که در آن بازیکنان حرکاتی ( سیاست هایی ) را انجام می دهند و به همدیگر عکس العمل نشان می دهند. در چنین بازی هایی ، انتخاب استراتژی ها و نتیجه ی حاصل از بازی به هوش ، استعداد و تدبیر بازیکن بستگی دارد. در مقابل ، بازی هایی وجود دارند که انتخاب استراتژی ها و نتیجه ی آن ها عمدتا به صورت اتفاقی یا تصادفی است. مثلا دوفرد در بازی پرتاب سکه را در نظر بگیرید که هر کدام از آن ها سکه ای در دست دارد و آن را پرتاب می کند به عنوان مثال از قبل مشخص شده که اگر هردو شیر بیاید ، اولی 100 ریال به دومی می پردازد. این یک بازی تصادفی است و بازیکن در انتخاب های خود ، اختیاری ندارد و هوش تدبیر در آن نقشی ایفا نمی کند. بنابراین تفاوت اساسی بین بازی تصادفی و استراتژیک عبارت از میزان به کارگیری هوش و مهارت توسط بازیکنان است.
بازیهایی با اطلاعات کامل و ناقص
تقسیم بندی دیگری از بازی ها وجود دارد که بر مبنای میزان اطلاعات بازیکنان از وضعیت بازی می باشد. اگر هر بازیکن ، تعداد بازیکنان ، استراتژی ها ی هر یک از آن ها و همچنین میزان برد و باخت درپایان بازی را بداند ، آن را بازی با (( اطلاعات کامل ))* می گویند. اما در یک بازی ممکن است بازیکنان شناخت کاملی از برد و باخت نداشته باشند که به آن (( بازی با اطلاعات ناقص )) * می گویند .
*1=complete information
*2=incomplete information
بازی های ایستا و پویا
بازی ایستا ، بازی است که در آن حرکات بازیکنان ، همزمان* است. در این بازی ها ، برای بازیکنان شرایط به گونه ای توصیف می شود که گویا همه ی آن ها در یک لحظه اقدام به تصمیم گیری می کنند. در بازی پویا ، حرکات بازیکنان به صورت متوالی است، یعنی یک بازیکن با مشاهده ی حرکت بازیکن اول ، اقدام به حرکت می کند . اگر در بازی پویا ، بازیکن دوم نتواند حرکت بازیکن اول را مشاهده نماید ، این بازی تفاوت چندانی با بازی های ایستا ندارد. در این حالت تنها تفاوت در این است که به یکی از بازیکنان امتیاز انجام (( اولین حرکت )) * را داده ایم که طبق آن می تواند (( شروع کننده بازی )) باشد.
*1=simultaneous
*2=first move
تعادل
تعادل به معنی یک وضعیت ساکن است. که تمایلی به تغییر از آن
وجود ندارد. در نظریه ی بازی نیز تعادل وضعیتی را نشان می دهد که بازیکنان انگیزه
ای برای تغیر آن ندارند. لذا یافتن تعادل بازی ، به معنی یافتن راه حلی برای بازی
است که در آن ، هر بازیکن براساس استدلال ها ، پیش بینی ها و ترجیحات خود و همچنین
در پاسخ به رفتار رقبا ، رفتار خود را شکل داده است و هیچ تمایلی برای بر هم زدن
آن ندارد. در نظریه ی بازی ، تعادل به معنای بهترین وضعیت یا بهترین راه حل نیست ،
بلکه راه حلی برای بازی است که بازیکنان انگیزه ای برای خروج از آن ندارند.
2-1- فروض و روش تحلیل در نظریه ی بازی ها
نظریه ی بازی ها دارای چند فرض اساسی است که در اینجا به تشریح آن می پردازیم. این فروض شامل عقلانیت ، دانش عمومی راجع به عقلانیت ، سازگاری حدس ها و عمل در چهار چوب قواعد بازی می باشد .
1-2-1- عقلانیت* و شیوه ی تحلیل بازی ها
افراد عقلایی ، ترجیحاتی درمورد چیز های گوناگون دارند ، مانند: نان ، کره ، موسیقی ، تفریحات و غیره . فرض می شود که افراد عقلایی هستند، زیرا اعمالی را انتخاب می کنند که بهترین ترجیخات آن ها را براورده سازد. عقلانیت چارچوبیست که بهترین انتحاب ها را برای برآوردن ترجیحات ارایه می کند. بنابراین ابتدا باید ترجیحات را رتبهبندی کنیم تا بتوان در باره ی اینکه چگونه اعمال مختلف ، ترجیحات را به درجات مختلف برآورده می سازند ، قضاوت نمود. در حقیقت ، فقط به یک سازگاری ساده نیاز داریم که طبق آن اگر ( ب ) به ( ر ) و ( ر ) به ( ج ) ترجیح داده شود پس باید ( ب ) به ( ج ) نیز ترجیح داده شود .
مبنای این مبحث در کتاب های مقدماتی اقتصاد خرد توسط منحنی های بی تفاوتی یا توابع مطلوبیت بیان می شود . به طور خلاصه برآورده شدن بهترین ترجیحات معادل با حداکثر سازی مطلوبیت است . لذا فرض عقلانیت همان فرض حداکثر سازی مطلوبیت می باشد .
*1-rationaliti
مطلوبیت تر تیبی *
فرض کنید برای رفتن به محل کار ، دو انتخاب پیش رو دارید: رانندگی کنید( الف ) یا از اتوبوس استفاده کنید( ب ). فرض کنید هردو روش ، هزینه ی یکسانی دارند . بدیهی است بعد از صرف مدت زمانی جهت تصمیم گیری ، این دو را رتبه بندی می کنید . فرض کنید که ( الف ) را به ( ب ) ترجیح می دهید و ( الف ) را انتخاب می کنید. مشابه این قضیه این است که شما ( ر ) واحد از ( الف ) را به ( د ) واحد از ( ب ) ترجیح می دهید . و لذا آن را با ( ر ) > ( د ) نشان داده و می گوییم ( ر ) به ( د ) ترجیح دارد.
بدیهی است اعدادی که برای مطلوبیت ها در نظر می گیریم، اختیاری بوده و فقط به گونه ایست که می توان گفت ر > د . به همین دلیل است که آن ها را مطلوبیت ترتیبی می نامیم که صرفا اطلاعاتی راجع به رتبه بندی ترجیحات هستند. از این بحث دو نتیجه به وجود می آید :
اولا، این اعداد چیزی درباره ی شدت ترجیحات بیان نمی کنند. در واقع شبیه این است که دوست شما بگوید سینما را به تاتر ترجیح می دهد . ترجیحات او می تواند فقط راجع به امروز باشدکه امروز سینما را به تاتر ترجیح می دهد. یا به طور کلی او سینما را دوست دارد و از تاتر متنفر است. این توسط مطلوبیت ترتیبی قابل فهم نیستند.
ثانیا، هیچ راهی وجود ندارد که بر اساس آن بتوان مطلوبیت ترتیبی یک فرد برای سینما را با مطلوبیت ترتیبی فردی دیگر مقایسه نمود. زیرا ، مقدارمطلوبیت ترتیبی فقط در رابطه با همان فرد مفید است نه در بین افراد . از آن جا که در نظریه ی بازی ها بیش از یک تصمیم گیرنده وجود دارد ، لذا نمی توان این روش را به نظریه ی بازی ها مرتبط نمود به هر حال موارد زیادی وجود دارد که این مورد در آن جوابگو باشد.
مطلوبیت عددی
مطلوبیت عددی می تواند اطلاعات بهتری را ارایه دهد. برای سادگی این مسعله برای شما مثالی می زنم.
فرض کنید مطلوبیت چیاده روی در هوای آفتابی ، رانندگی در هوای بارانی ، رانندگی در هوای آفتابی و پیاده روی در هوای بارانی به ترتیب ۱۰ ، ۶ ، ۱ وصفر باشد. در این صورت نه فقط اطلاعاتی درباره ی رتبه بندی ازترجیحات داریم ، بلکه اطلاعاتی نیز درباره ی اینکه هرپیامد چقدر بردیگری ترجیح دارد ، خواهیم داشت .
مطلوبیت انتظاری
اگر شما به نحوی عمل کنید که گویی «مطلوبیت متوسط » را حداکثر
می کنید ، تصمیم شما کاملا واضح است شما پیاده روی خواهید کرد. در نتیجه مواردی که
پیامد ها نامطمعن هستند ، دانستن مطلوبیت عددی کاملا ضروری است و حداکثر مطلوبیت
انتظاری می گوید که چه عملی را باید انتخاب کرد. در نظریه ی بازی ها ، مطلوبیت
عددی و فرض حداکثر سازی مطلوبیت انتظاری ، بسیار مهم هستند ، زیرا نا اطمینانی در
همه جای بازی وجود دارد.
2-2-1- دانش عمومی راجع به عقلانیت[1]
در بخش قبلی دیدیم که انتظارات راجع به آن چه دیگران انجام خواهند داد بر اعمال شما اثر می گذارد. همچنین نکته ی مهم این است که حدس های متقابل راجع به حدس های یکدیگر ، بر اعمال افراد اثر می گذارد. بنابراین اگر حدس ها به طور مداوم در حال تغییر باشند ، رفتار افراد نیز همواره در حال تغییر بوده و از هیچ گونه ثباتی برخوردار نیست. بدین ترتیب ثبات حدس هایی که افراد از یکدیگر دارند ، کلید تحلیل عملکرد عقلایی در نظریه ی بازی هاست که در این میان ، نقش « دانش عمومی راجع به عقلانیت » بسیار مهم می باشد.
همان طور که در بخش قبلی اشاره شد ، یکی از فروض در نظریه ی بازی ها ، عقلانیت بازیکنان است. اما فرض دیگری به آن اضافه می شود که عبارت است از « دانش عمومی راجع به عقلانیت » که می توان آن را به صورت زیر بیان کرد :
من می دانم شما عقلایی هستید. از آن جا که شما عقلایی هستید و می دانید که من عقلایی هستم ، شما نیز می دانید که من می دانم که شما عقلایی هستید. اما از آن جا که من می دانم شما عقلایی هستید و می دانم که شما می دانید که من عقلایی هستم ، من نیز می دانم که شما می دانید که من می دانم شما عقلایی هستید و الی آ خر ... .
[1] Common knowledge of rationality
سازگاری حدس ها[1]
علاوه بر فرض دانش عمومی ، فرض می شود که حدس ها نیز سازگارند. به عبارت دیگر فرض می شود حدس های هر کسی با حدس های دیگران سازگارند. این فرض باعث شده تا قدرت تحلیلی بیشتری به نظریه پردازان بازی داده شود. اما مشکل این است که چگونه از فرض « دانش عمومی » به فرض « سازگاری حدس ها » برسیم.
ایده ی سازگاری حدس ها بدین معنی است که هیچ فرد عقلایی نمی تواند انتظار داشته باشد فرد عقلایی دیگری که همان اطلاعات را دارد ، مسیر دیگری را طی کند. به عبارت دیگر هیچ فرد عقلایی انتظار ندارد توسط فرد عقلایی دیگری ، غافل گیر شود و یا رفتار غافل گیر کننده ای از او انتظار ندارد. نکته ی مهم این است که اگر فردی در مسیر عقلایی دیگری حرکت کند ، از آن جا که شما می دانید این فرد عقلایی است و شما نیز عقلایی هستید ، بنابراین افکار شما در مورد آنچه او ممکن است انجام دهد ، شما را در همان مسیر حرکت او قرار خواهد داد. از طرف دیگر ، دیگران نیز نسبت به شما چنین خواهند بود. بنابراین افکار شما درباره ی آنچه رقبای شما انجام خواهند داد به طور سازگار در یک مسیر قرار می گیرد و به هم نزدیک می شوند.
ناشناس
